Gök Gürültülü Fırtına Nedir?
Gök gürültülü fırtına, içerisinde yıldırım ve şimşek aktivitesini barındıran özel bir hava olayıdır. Halk arasında boran olarak da bilinen bu hadise, dolu, yıldırım, hamleli rüzgar, sel ve taşkın gibi riskleri de beraberinde getirir. Bu fırtınalar üç temel evreden oluşur: gelişme evresi (kümülüs evresi olarak da bilinir), olgunluk evresi (olgun kümülüs evresi olarak da bilinir) ve dağılma evresi.
Gök Gürültülü Fırtına Nasıl Oluşur?
Gelişme Evresi (Kümülüs Evresi)
Dünyanın yüzeyi ısındıkça konveksiyon süreci başlar. Konveksiyon, sıcak havanın beraberinde nemi atmosferin yukarı seviyelerine taşıdığı bir hava hareketidir. Bu evrede oluşan güçlü ve yukarı yönlü hava akımı sıcak ve nemli havayı hızla atmosferin üst seviyelerine taşır.
Bu soğuma sonucunda nem yoğuşarak bulutları oluşturur. Açığa çıkan gizli ısı fırtınayı besledikçe bulut giderek büyür ve atmosferin yukarı seviyelerine kadar yükselir. Bu yüksekliklerdeki sıcaklıklar donma noktasının oldukça altındadır. Fırtına henüz gelişmekte olduğundan yağış veya aşağı yönlü akım gözlenmez.
Olgunluk Evresi (Olgun Kümülüs Evresi)
Fırtınanın en şiddetli aşamasıdır. Yıldırım, türbülans ve kuvvetli rüzgar görülür. Büyük damlacıklardan oluşan şiddetli yağış gözlenir. Yağış, soğuk havayı aşağıya taşır ve yere ulaştığında çevreye yayılır; bu duruma “aşağı hava patlaması” (İngilizce downburst) adı verilir.
Bulut içerisindeki buz kristallerinin ve süper soğumuş sıvı su damlacıklarının yanı sıra graupel olarak da bilinen, su damlacıklarının bulut içinde eriyip donması ile oluşan taneciklerin varlığı, bulut içinde elektrifikasyon sürecine zemin hazırlar. Bulutun içerisinde hafif olan buz kristalleri pozitif yüklü iken, daha ağır olan graupel tanecikleri negatif yüklü olarak bulunur. Bu sayede yıldırım ve şimşek olayları da fırtınaya eşlik eder.
Bulut içindeki güçlü yukarı ve aşağı yönlü hava akımları (özellikle olgun evrede) su damlacıklarını sürekli yukarı aşağı taşır. Yükselen damlacıklar süper soğumuş bölgelerde donar, aşağıya inerken kısmen eriyebilir, tekrar yukarı taşındığında yeniden donarak üzerine katman ekler. Bu süreç defalarca tekrarlandığında, graupel gibi daha küçük buz parçacıkları katman katman büyüyerek doluya dönüşür. Tanecik yeterince ağırlaştığında yukarı yönlü akımlar onu tutamaz ve yeryüzüne dolu olarak düşer.
Dağılma Evresi
Aşağı yönlü hava akımı baskın hale geldikçe, fırtınayı besleyen yukarı yönlü sıcak ve nemli hava akışı kesilir. Bulut enerji kaynağını kaybetmeye başlar, yağış azalır ve rüzgârlar zayıflar. Sonunda fırtına parçalanarak dağılır ve geride yalnızca dağınık bulutlar ile nem bırakır. Bu evrede de yıldırım riski devam eder.
